Rita Hanekamp en Hanneke Maassen zijn enthousiast over het instrument dat ze hebben ontwikkeld in het kader van het LOCK-traject van het Platform Samen Opleiden & Professionaliseren. Deze tool, die de naam ‘Van opdracht naar opgave’ kreeg, moet namelijk bijdragen aan een doorgaande begeleidingslijn van leraren in opleiding en starters. Rita en Hanneke zijn respectievelijk schoolcoördinator Samen Opleiden en instituutsopleider (Aeres hogeschool) op het Zone.college (partnerschap Groen Consortium Opleiden in de school).
Toen Hanneke en Rita zich opgaven voor het LOCK-traject, wisten ze eigenlijk niet goed wat hen te wachten zou staan. Ja, het traject ging over kwaliteitscultuur…maar dat is een breed begrip. Tijdens de eerste bijeenkomst werd duidelijk dat de deelnemers zelf konden bepalen op welk kwaliteitsvraagstuk zij zich wilden richten. “Wij kozen ervoor om ons te verdiepen in de kwaliteit van de begeleiding van leraren in opleiding en in de inductiefase”, vertelt Hanneke. “We hebben tijdens het traject een mooi en bruikbaar instrument ontwikkeld om in de begeleiding van studenten en starters een doorgaande lijn te bewerkstelligen.”
Wie een lerarenopleiding volgt, leert op de werkplek vooral aan de hand van authentieke opdrachten. In het begin van de opleiding wordt dit (mede) gestuurd vanuit de lerarenopleiding. Later wordt het werkplekleren minder vanuit de opleiding gestuurd. De leraar in opleiding gaat meer deel uitmaken van het team en krijgt in toenemende mate te maken met teamopgaves. Dat geldt in nog sterkere mate voor studenten die tijdens de laatste fase van de opleiding al een aanstelling hebben, én voor startende leraren. “Doordat ze meer met teamopgaves te maken krijgen, veranderen de onderwerpen en de vraagstukken waarmee studenten en starters worden geconfronteerd”, zegt Rita. “Om daar optimaal van te leren, is het belangrijk dat studenten deze ontwikkeling bewust doormaken. Begeleiders kunnen daarbij een belangrijke rol spelen, zeker als ze gebruikmaken van de tool ‘Van opdracht naar opgave’ die ons LOCK-groepje heeft ontwikkeld. Naast Hanneke en ik, zaten Anneloes Muller en Mariene Enserink in deze groep. Anneloes werkt bij het Kennisnetwerk Lerende Leraren Twente en Martine is programmaleider Samen Opleiden bij Landstede.”
De tool bestaat uit drie gesprekskaarten die begeleiders kunnen inzetten in begeleidingsgesprekken met studenten. De eerste kaart – ‘Van opdracht naar opgave’ – visualiseert met welke onderwerpen leraren in opleiding gedurende hun opleiding en in de inductiefase te maken hebben en laat zien dat die onderwerpen per fase verschillend zijn. De tekening toont een ‘trap’; op de tredes ‘liggen’ verschillende onderwerpen. “Een leraar in opleiding die het hele opleidingsprogramma stap voor stap volgt, bestijgt de trap trede voor trede,” legt Hanneke uit. “Maar er zijn ook studenten die bij aanvang van de studie al startende leraren zijn, die een verkort traject volgen of die naast hun studie al een arbeidscontract hebben. Die studenten hebben met andere onderwerpen en vraagstukken te maken.”
De kaart kan begeleiders helpen om met leraren in opleiding en startende leraren de onderwerpen te bespreken die relevant zijn voor de betreffende persoon: waar sta jij nu op de trap? Inzet is dat deze gesprekken helpen om een doorgaande begeleidingslijn te realiseren waardoor studenten en startende leraren hun ontwikkeling bewuster doormaken.
Naast de kaart met trap, bevat de tool twee gesprekskaarten over thema’s die een grote rol spelen bij startende leraren en bij studenten die in hun laatste studiejaar zitten: ‘Professionele identiteitsspanning’ en ‘Enculturatie’. Deze kaarten bevatten een aansprekende afbeelding die uitnodigt tot gesprek en ondersteunende bespreekpunten die begeleiders kunnen inbrengen om het gesprek te verdiepen.
Veel beginnende leraren hebben te maken met identiteitsspanningen – conflicten tussen zichzelf als persoon en als professional – maar die blijven vaak ongemerkt. Omdat deze spanningen een negatieve invloed hebben op de ontwikkeling en beleving van de professionele identiteit, is het belangrijk dat er in begeleidingsgesprekken aandacht voor is.
Omdat het voor de professionele ontwikkeling van leraren belangrijk is dat zij zich thuis voelen in de organisatie, is de gesprekskaart ‘Enculturatie’ ontwikkeld. “Soms floreert een student op de ene locatie terwijl hij op een andere locatie vastloopt”, zegt Rita. “Vaak heeft dat de maken met de organisatiecultuur die wel of juist niet bij je past. Daarvan zijn leraren zich niet altijd bewust en cultuuraspecten komen ook niet altijd vanzelf ter sprake in begeleidingsgesprekken. Daarom hebben we deze kaart ontwikkeld. Hij helpt begeleiders om met beginnende leraren te praten over hun enculturatieproces.”
Zo’n 70 professionals uit de wereld van het Samen Opleiden namen deel aan het LOCK-traject (2022-2023), georganiseerd door het Platform Samen Opleiden en Professionaliseren. Doel van dit traject was de kwaliteitscultuur in partnerschappen Samen Opleiden een impuls te geven. In de periodes tussen de vier plenaire bijeenkomsten in, werkten de deelnemers in groepjes aan een bepaald zelfgekozen vraagstuk. Ze deden dat onder meer door een product te ontwikkelen dat bijdraagt aan de oplossing van dat vraagstuk. De groepjes werden daarbij ondersteund door drie experts – Miranda Timmermans, Myrte Legemaate en Gonnie Niemeijer – die ook een bijdrage leverden aan de plenaire LOCK-bijeenkomsten. De groepjes hebben acht mooie producten opgeleverd, zodat ook andere partnerschappen kunnen profiteren van de opbrengsten van het LOCK-traject.
